कार्ल मार्क्सकाे पुँजी प्रकाशित भएको पचासौँ वर्षगाँठमा सन् १९१७ को रुसी क्रान्ति सुरु भएको थियो । अक्टोबर क्रान्तिमा सुरुदेखि नै मार्क्सको विश्लेषणसँग विरोधाभाष र मेल दुवै देखिन्थ्यो । मार्क्सले पश्चिमी युरोपका विकसित पुँजीवादी मुलुकमा श्रमजीवी वर्गमा आधारित समाजवादी क्रान्ति सुरु हुने परिकल्पना गरेका थिए । तर आफ्नो मृत्युको एक वर्षअघि १८८२ मा लेखेको कम्युनिस्ट पार्टीको घोषणापत्रको प्राक्कथनमा उनले यसलाई संशोधन गरेका छन् । र,रुसमा हुने क्रान्तिलाई पश्चिमी समाजमा सर्वहारा क्रान्तिको सम्भावित संकेतका रुपमा उल्लेख गरेका छन् । मार्क्सवादीहरूको नेतृत्वमा मजदुर किसान क्रान्तिले १९१७ मा सफलता पाए पनि रुस त्यति बेलासम्म मूलतः अल्पविकसीत देश थियो । र,यसको प्रभावस्वरुप जर्मनी तथा मध्य युरोपमा उठेका क्रान्तिकारी विद्रोहहरू सजिलै दवाइए । यस्तो परिस्थितिमा बाहिरी दुनियाँबाट पूर्णतया अलग रहेको सोभियत रुसले ठूलो प्रतिक्रान्तिको सामना गर्नुप¥यो । सबैजसो प्रमुख साम्राज्यवादी शक्तिहरू कम्युनिस्ट विरोधी ‘ह्वाइट फोर्स’ लाई सघाउँदै रुसी क्रान्तिमाथि हस्तक्षेप गरिरहेका थिए । ‘सोसियलिज्म इन वन कन्ट्री’ अर्थात ‘एक मुलुकमा समाजवाद’ को नारा सोभियत युनियनले कार्यान्वयन ग¥यो जुन बाहिरबाट थोपरिएको भूराजनीतिक यथार्थ पनि थियो । विभिन्न सन्धीका नाममा रुसको भूमि कब्जा गरियो र, भर्सलिज सन्धीमार्फत रुसलाई झन् एक्ल्याइयो ।

सामान्यअर्थमा हेर्दा याे त्यतिबेला उपनिवेशवाद थियो । तर पुँजीवादको एकाधिकारको चरणसँग यसको सम्बन्ध थियो । यो साम्राज्यवाद नै थियो । लेनिनले क्रान्ति र प्रतिक्रान्तिको अवस्था  निर्धारण गरेर यसलाई ’वीसौँ शताब्दीको पुँजीवादका विशिष्ट भिन्नता’ नाम दिएका थिए ।  उपनिवेशिक भूभाग बढाउन युरोपेली मुलुकबीच भएको प्रतिस्पर्धाले १७ औँ शताब्दीदेखि नै त्यहाँको द्वन्द्वलाई आकार दिइसकेको थियो । १९ औँ शताब्दीको अन्त्यसम्ममा यो विवादले नयाँ रुप लियो । नयाँ साम्राज्यका लागि होइन कि एकअर्कासँग तीव्ररुपमा जोडिएको साम्राज्यवादी विश्व प्रणालीमा वैश्विक वर्चस्वका लागि राष्ट्रराज्य र तीनका संघहरूबीच नयाँ द्वन्द्व देखाप¥यो । त्यसैले क्रान्ति र प्रतिक्रान्ति पनि यही प्रणालीको तहभित्र एकअर्कासँग जोडिन्थे । सबै क्रान्तिका तरंगहरू ‘पेरिफेरी’ मा केन्द्रित हुन्थे जहाँ गम्भीर शोषण थियो । महानगरहरूमा साम्राज्यवाद विरुद्ध विद्रोहहरू उठ्थे र त्यहीँ ‘कोर’ पुँजीवादी राज्यहरूले प्रतिक्रान्ति उठाउँथे । पुँजीवादी राज्यका श्रमजीवी वर्गभित्रको एउटा पक्षले जहिले पनि अप्रत्यक्षरुपमा पेरिफेरीबाट फाइदा लिन्थ्यो र, अभिजात वर्गमा रुपान्तरित हुन्थ्यो । यो तथ्यलाई सबैभन्दा पहिला फ्रेडेरिक एङ्गेल्सले उल्लेख गरेका थिए । र, पछि लेनिनले यसैलाई सैद्धान्तिकरण गरेर पुँजीवादको उच्च रुप नै साम्राज्यवाद भएको व्याख्या गरे ।

   आज रुसी क्रान्तिको सय वर्ष तथा पुँजीवादी क्रान्तिको डेढ शताब्दी पुगेको छ र परिस्थितिमा ठूलो भिन्नता आएको छ । के देखिन्छ भने घडीको सुई उल्टो घुमेको छ र विश्वप्यापी प्रतिक्रान्तिले विजय प्राप्त गरेको छ । १९६० मा आधार बनाएका अधिकांश मुक्तिकामी आन्दोलनहरू जसले मूलतः पेरिफेरीमा प्रभाव जमाएका थिए,तिनले घुँडा टेकेका छन् ।  फेरि पनि, पुँजीवादी विकासका वस्तुगत विरोधाभाष पहिला भन्दा झन् गम्भीर भएर गएका छन् । सन् २००७ देखि २००९ सम्मको विश्व आर्थिक संकटले यसको घुम्टो खोलिदिएको छ । यो पनि स्पष्ट भइसकेको छ कि वित्तीय पुँजीको एकाधिकारले अभूतपूर्व रुपमा असमानता बढाउँछ, गतिहीनता र अस्थिरतालाई बढावा दिन्छ, मानव सभ्यता नै ध्वस्त पार्ने युद्धहरू निम्त्याउँछ, वातावरण विनास गर्छ र नयाँ खालको राजनीतिक आर्थिक प्रतिक्रिया र संकट निम्त्याउँछ । यसले अहिलेको पुस्ताको भविष्यमात्र होइन,भावी सबै पुस्ताको भविष्य र मानवको अस्तित्व नै संकटमा पु¥याउँछ । इरिक होब्सवामले २० औँ शताब्दीको इतिहासको निष्कर्षमा भनेका छन्, ‘असफलताको मूल्य भनेको परिवर्तित समाजका अँध्यारा विकल्पहरू हुन् ।’

    २० औँ शताब्दीमा उठेका क्रान्तिका तरंगहरू साम्राज्यवादी प्रतिक्रान्तिमा टुंगिएको विषयलाई कसरी बुझ्ने ? र, भावी विश्व क्रान्तिका लागि यसको अर्थ के हुन्छ ? जवाफका लागि गत शताब्दीमा साम्राज्यवादी भूराजनीतिको एउटा पूरा सर्वेक्षण गर्नुपर्ने हुन्छ । १८७० को मध्यदेखि पहिलो विश्वयुद्धसम्मको समयमा पुँजीवादी विकासको बहसमा एउटा गुणात्मक फड्को थियो । समकालीन अनुसन्धानकर्ताहरू पनि त्यसबेलालाई ‘नव साम्राज्यवाद’ भन्ने गर्छन् किनभने त्यतिबेला औपनिवेशिक क्षेत्र हत्याउने काम तीब्र भएको थियो,नयाँनयाँ साम्राज्यवादी शक्तिहरू बढेका थिए र साम्राज्यवादीभित्र पनि नयाँनयाँ प्रतिस्पर्धीहरू जन्मिएका थिए । यही कालमा एकाधिकार पुँजी र पुँजीवाद ठूला औद्योगिक तथा वित्तीय फर्महरूले कब्जा गरेका थिए । जर्मनी र अमेरिका पुँजीवादको एकाधिकारको चरणमा ठूला उद्योगको नयाँ युगमा छलाङ मारेका थिए तर ब्रिटेन भने यसमा पछि थियो । औद्योगिक क्रान्तिदेखि विश्व पुँजीवादी अर्थतन्त्रमा रहेको ब्रिटेनको अधिपत्य अन्य देशहरूको प्रतिस्पर्धाका कारण धर्मराउन थालेको थियो । १९ औँ शताब्दीका अन्तिम तीन दशकहरू आर्थिक स्थिरताका वर्षहरू थिए जब कि युरोप ’ग्रेट डिप्रेसन’ भनिने आर्थिक महामन्दी भोगिरहेको थियो । र,यो पुँजीवादी शक्तिमा आएको नाटकीय परिवर्तनको द्योतक पनि थियो ।

  यी प्रवृत्तिहरूको अवलोकन गरेर मुख्य पुँजीवादी राज्यका साम्राज्यवादका हिमायतीहरूले भूराजनीतिको नयाँ छद्म विज्ञानको विकास गरे,जुन विश्व प्रणालीमा प्रभुत्व (हेजेमोनी) जमाउनका लागि गरिने संघर्षमा केन्द्रित रह्यो । क्लजविट्जियन (पर्सियाका सैन्य सिद्धान्तकार कार्ल भोन क्लजविट्जका सिद्धान्तहरूमा आधारित) शब्दमा भूराजनीति भनेको पनि युद्ध नै हो । यो कसैबीच दुश्मनी बढाउन झन् खतरनाक पनि हुन सक्छ । मुख्यतः अमेरिका र जर्मनीमा १८९० ताका जब राष्ट्रहरू साम्राज्यवादी शक्तिको रुपमा विकास भए, यसको प्रादुर्भाव भयो । अमेरिकामा चाल्र्स कोनान्टको ‘द इकोनोमिक बेसिस अफ इम्पेरियालिज्म (१८९८)’ र ब्रुक्स अडाम्सको ‘द न्यु इम्पायर (१९०२)’ मा यसको उदाहरण पाइन्छ । यी दुबैले संसारमाथि र मुख्यगरी एसिया प्रशान्त क्षेत्रमा अमेरिकाको राजनीतिक आर्थिक प्रभुत्वको बारेमा मुक्तकण्ठले उल्लेख गरेका छन् । जर्मन स्कुल अफ जियोपोलिटिकका संस्थापक फ्रेडरिक राजेलले १८९० मा लेबेनस्रनम शब्द प्रयोगमा ल्याए । यसको अर्थ हुन्थ्यो— बाँच्ने ठाउँ । “यो सानो ग्रहमा…”, उनले लेखेका थिए, “एउटा महान देशका लागिमात्र पर्याप्त ठाउँ छ ।” यो जर्मन नीतिको अभिन्न पक्ष थियो ।

तर,के भन्न सकिन्छ भने शास्त्रीय भूराजनीतिक विश्लेषण दोस्रो विश्वयुद्ध र युद्धकालहरूमा मात्र देखा परे । यसका प्रमुख ब्रिटिस सिद्धान्तकार हलफोर्ड म्याकिन्डर थिए जो लन्डर स्कुल अफ इकोनोमिक्सका निर्देशक पनि थिए । डेमोक्रेटिक आइडियल्स एन्ड रियालिटी (१९१९) मा उनी लेख्छन्, “इतिहासका महान युद्धहरू प्रत्यक्ष तथा अप्रत्यक्ष रुपमा राष्ट्रहरूको असमान विकासको परिणाम हुन् ।” उनको भनाई थियो —

पुँजीवादी भूराजनीतिको उद्देश्य भनेको एउटामात्र विश्व साम्राज्यको अन्त्य गरी विभिन्न साम्राज्यहरूको विकासको प्रवर्धन गर्नु थियो । ‘हर्टल्यान्ड सिद्धान्त’ समेत भनिने म्याकिन्डरको भूराजनीतिक रणनीति अर्थात् रुसी क्रान्तिबाट प्रभावित थियो र साम्राज्यवादी प्रतिक्रान्तिको औचित्य पुष्टिका लागि प्रयोग हुन्थ्यो । १९१९ मा ब्रिटिस सरकारले उनलाई दक्षिणी रसियाका लागि उच्चायुक्त नियुक्त ग¥यो । रुसी गृहयुद्धमा ह्वाइट आर्मीको लागि ब्रिटिस सहयोग परिचालन गर्नु उनको मुख्य काम थियो । जब रुसी लाल सेनाले ह्वाइट आर्मीलाई धुलो चटायो, म्याकिन्डर लन्डन फर्किए र सरकारलाई रिपोर्ट दिए कि जर्मनीको औद्योगिकरण,सैनिकीकरण र सश्त्रीकरणसँग ब्रिटेन सतर्क रहनुपर्छ र उसँग तत्काल भर्सेलिसको सन्धी गरिहाल्नुपर्छ । उनको बुझाईमा जर्मनी पूर्वी युरोपमा बोल्सेविक नियन्त्रणको प्रमुख बाधक थियो ।

अमेरिकाका महत्वपूर्ण भूराजनीतिक चिन्तक निकोलस स्पाइकम्यानले ‘अमेरिकाज् स्ट्रयाटेजी इन वल्र्ड पोलिटिक्स (१९४२)’ र ‘द जियोग्राफी अफ पिस (१९४४)’ मा म्याकिन्डरको हर्टल्यान्डको विरोध गरेका छन् । म्याकिन्डरले जमिनमा आधारित रहेर भूराजनीतिक विश्लेषण गरेकोप्रति आपत्ति जनाउँदै उनी समुन्द्री शक्तिमाथि जोड दिन्छन् । स्पाइकम्यानका अनुसार जसले ‘रिमल्यान्ड’ नियन्त्रण गर्छ उसले युरोप र एसियामा शासन गर्छ, जसले युरोप र एसियामाथि शासन गर्छ उसले विश्वको भाग्य नियन्त्रण गर्छ ।

     सोभियत संघ विघटनपछि पनि अमेरिकी साम्राज्यवादी रणनीति उस्तै छ । नाटो सैन्य घटकहरूलाई युरोप र एसियामा केन्द्रित गर्ने,बाल्कन्स,मध्य एसिया,मध्यपूर्व र उत्तर अफ्रिकामा युद्ध मच्चाउने र रसिया आसपास नाक जोत्ने अमेरिकी कदम १९९२ देखि हालसम्म जारी छ । अमेरिकाको यही वृहद् साम्राज्यको रणनीतिकै कारण मुख्य सामरिक क्षेत्र, पेरिफेरीमा सत्ता विरुद्ध भएका आन्दोलन दवाउने काम हुन्छ र चीनलाई सैन्यरुपमा तथा राजनीतिक रुपमा चेपुवामा पार्ने प्रयास हुन्छ । अमेरिकामा ११ सेप्टेम्बर २००१ मा भएको आतंकवादी हमलापछि जर्ज बुसले थालेको ‘आतंकवादविरुद्धको युद्ध’, २००३ को इराक युद्ध, २०११ मा लिविया र सिरियामाथि भएको आक्रमण यसैका अंग हुन् । ओबामा प्रशासनले नाटो सेनाको सहयोगमा २०१४ मा युक्रेनमा गराएको ‘कु’ पनि एक उदाहरण हो । यी घटनाहरूले के देखाउँछन् भने रुस विरुद्धको प्रतिक्रान्तिको शृंखला भूराजनीतिक संघर्षमा विस्तारित भइसकेको छ । ट्रम्पको उदयपछिका सुरुवाती संकेतहरू हेर्दा भूराजनीतिक संघर्षमा केही परिवर्तन आएको अनुमान गर्न सकिन्छ । उनले इस्लामिक स्टेट, इरान, उत्तर कोरिया र चीनलाई मुख्य प्रतिद्वन्द्वीका रुपमा हेर्ने नीति अख्तियार गरेको बुझिन्छ र उनको नीति स्यामुयल पी हटिङ्टनको ‘क्ल्यास अफ सिभिलाइजेसन’ सँग मिल्छ । ट्रम्प प्रशासनले स्पष्ट पारेको छ कि तीव्र आर्थिक विकासद्वारा क्षेत्रीय शक्तिका रुपमा उभिइरहेको चीन अमेरिकाका लागि सबैभन्दा ठूलो खतरा हो ।

     भूराजनीतिक प्रभुत्व,सैन्य तथा प्रविधिको शक्ति र डलरमार्फत वित्तीय एकाधिकार अमेरिकाको नेतृत्वमा भइरहेको मुख्य काम हो । उसको नेतृत्वमा भइरहेको यो काममा क्यानडा, युरोप र जापान पनि सँगसँगै छन् । आणविक हतियारको प्रतिस्पर्धामा पनि अमेरिका नै अग्रपंक्तिमा देखिन्छ । तर कुनै बेला द्वन्द्व बढ्दै गएमा आणविक हतियार चल्ने अवस्थामा कसले पहिला प्रहार गर्छ भन्ने चिन्ता सबैतिर देखिन्छ । जसरी जापानको हिरोसिमा र नागासाकीमा पहिला अमेरिकाले हानेको थियो ।अमेरिकालाई पनि डर छ कि कतै आफूमाथि नै त्यो विपत्ती आइलाग्ने त होइन? “साम्राज्यवादको महत्वपूर्ण गुण भनेकै प्रभुत्वका लागि शक्ति राष्ट्रहरूबीचको प्रतिस्पर्धा बढ्नु हो“, लेनिनले लेखेका छन् । अमेरिकाले एकध्रुवीय विश्व अथवा एकमात्र साम्राज्य बनाउने प्रयास गरेको यो एक्काइसौँ शताब्दीमा त्यो खतरा अझ बढेको छ । अमेरिका विश्वकै सबैभन्दा विनासकारी राष्ट्र हो भन्ने उसले युद्धका क्रममा मारेका लाखौँ मानिस, उसले गरेका आक्रमण, विश्वभर मच्चाएका युद्धहरूले पुष्टि गरिसकेका छन् । अमेरिकाको त्यो विरासत कायम छ । २०१६ सेप्टेम्बर ३ देखि ५ सम्म उसले ६ वटा ठूला इस्लामिक देशहरू अफगानिस्तान, इराक, लिविया, सोमालिया, सिरिया र यमनमा बम खसाल्यो । २०१५ मा इराक र सिरियामा मात्र उसले २२ हजार बम खसालेको छ ।

     वीसौँ शताब्दीमा क्रान्तिहरू भनेका वर्ग संघर्षजस्तै साम्राज्यवाद विरुद्ध प्रतिरोधका परिणाम हुन् । तर तिनीहरू ठूला शक्तिले उठाएका प्रतिक्रान्तिका शिकार भए । ससाना आन्दोलनहरूलाई पनि पुँजीवादी शासनको चुनौतीका रुपमा हेरिन्थ्यो र अत्यन्त निर्दयी तरिकाले दवाइन्थ्यो । १९७० मा मन्थ्ली रिभ्युका सम्पादकहरू ह्यारी म्याग्डफ र पाउल स्युजीलाई चिलीमा निम्तो दिइएको थियो । चिलीका राष्ट्रपति साल्भाडोर एलेन्डे भर्खर प्रजातान्त्रिक चुनावबाट निर्वाचित भएका थिए । उनको सरकारले चिलीमा समाजवाद स्थापना गर्ने लक्ष्य लिएको थियो र अमेरिकी कर्पोरेसनलाई राष्ट्रियकरण गरेर त्यसको थालनी पनि गरेको थियो । म्याग्डफ र स्युजी लामो समयदेखि एलेन्डेका मित्र थिए र उद्घाटन समारोहमा उनीहरूको विश्लेषण अमेरिका र चिलीको सेनाबीचको नजिकको मित्रतामा केन्द्रित थियो । उनीहरूको संकेत थियो कि वासिङ्टनले सैन्य कु गराउन सक्छ । उनीहरूले चेतावनी दिएका थिए कि साम्राज्यवादले कुनै पनि कानुनी शासनको सम्मान गर्दैन । नभन्दै तीन वर्षपछि अमेरिकाको योजनामा चिलीमा सैन्य प्रमुख अगस्टो पिनोसेको नेतृत्वमा रक्तपातपूर्ण विद्रोह भयो । जसमा राष्ट्रपति एलेन्डेसहित हजारौँको मृत्यु भयो ।

                  यी सबैले के ऐतिहासिक सत्य पुनः पुष्टि गर्छन् भने समाजवादी क्रान्ति नहुन सक्छन् तर यो उठ्नुचाहिँ पर्छ । र,प्रतिक्रान्तिको वास्तविकताको सामना चुनौतीपूर्ण छ । वास्तवमा गत शताब्दीमा भएका क्रान्ति र प्रतिक्रान्तिको बारेमा धारणा बनाउँदा प्रतिक्रान्तिहरूको तागत र कमजोरीमा ध्यान केन्द्रित गर्नुपर्ने हुन्छ । यो ऐतिहासिक द्वन्द्वात्मकताको वृहद् सन्दर्भमा मात्र हामीले क्रान्तिकारीहरूका संघर्ष र कमजोरीहरूलाई हेर्नुपर्ने हुन्छ । इतिहासका पुस्तकहरूदेखि मूलधारका मिडियासम्म १९१७ को रुसी क्रान्तिलाई पश्चिमको सुरुदेखि अन्त्यसम्म पूर्ण रुपमा विफल तर एउटा प्रमुख विचारधाराका रुपमा प्रस्तुत गरिएको छ । सोभियत रुस आन्तरिक असक्षमता र सुधार्नै नसकिने कमजोरीहरूका कारण ध्वस्त भएको भनियो तर माथिका सन्दर्भले के देखाउँछन् भने अमेरिकी शक्ति र सेनाले शितयुद्धमा ’विजय’ प्राप्त गरेका थिए । रुसी क्रान्तिले ल्याएका अपार मानवीय सम्भावनाहरूको अन्त्य विनासकारी रुसी गृहयुद्धमा सकियो जसमा ह्वाइट रुसी शक्तिलाई पश्चिमा शक्तिले हतियार तथा सैन्य शक्ति सहायता दिएका थिए । सोभियत रुस पछि जोसेफ स्टालिनको क्रुरताको शिकार भयो ।

     तथापि,सोभियत रुसले अद्वितिय औद्योगिक विकास पनि ग¥यो,श्रमजीवी वर्गको अवस्थामा सामान्य सुधार पनि आयो र जनताले सीमित भए पनि आर्थिक सुरक्षा पाए । त्यो सोभियत संघ नै थियो जसले दोस्रो विश्वयुद्धमा पश्चिमालाई जोगायो । सोभियत युनियनको अस्तित्वका कारण तेस्रो विश्वमा कयौँ स्वतन्त्रता संग्रामहरू भए । सोभियत ब्लकको वृद्धि र यस क्षेत्रको आर्थिक तथा प्राविधिक सफलताले १९७० को दशकसम्म विश्वमा रुसको उपस्थिति सुरक्षित रह्यो । यसको केन्द्रीय योजना प्रणालीले गैरपुँजीवादी अर्थमा आर्थिक तथा समाजिक विकासका नयाँ र सफल सम्भावनाको ढोका खोल्यो । तर समाजवादी क्रान्ति अगाडि बढाउन सोभियत रुस असफल रह्यो ।  क्रान्तिपछिको समाजमा खडा भएको असमानताले एक खालको नोकरशाही शासकवर्ग जन्मायो । पूर्वी युरोपको स्वतन्त्र विकासमा रुसको हठपूर्ण अस्वीकार्यता (किनभने रुस यो क्षेत्र पश्चिमाहरूले बफर जोनका रुपमा प्रयोग गर्ने ठान्थ्यो) १९५६ मा हंगेरी तथा १९६८ मा चेकोस्लोभाकियामाथि भएको रुसी हस्तक्षेपले स्पष्ट भयो ।

   अन्तिममा,सोभियत रुसले आफ्नो आन्तरिक गतिशीलता गुमायो । आन्तरिक विकासमा भन्दा पनि बाह्य कुराहरूमा अति निर्भर भयो । जस्तो कि गतिशील उत्पादन र प्राविधिक नवीनता भन्दा पनि पुरानै श्रम तथा श्रोतमा ऊ निर्भर रह्यो । पश्चिमासँग दशक लामो सैन्य,राजनीतिक,आर्थिक युद्धले रुस थिलोथिलो भएको थियो । मिखाइल गोर्वाचोभको गलत तथा विनाशकारी खुलापना र पुनर्गठनका नीतिहरू तथा सतही प्रतिबद्धताहरूले पद्दति सुधार गर्नुभन्दा पनि झन् विगा¥यो । बर्लिनको पर्खाल ढल्नुलाई लाक्षणिक रुपमा पूर्वी युरोपको असफलताको संकेत मानिए पनि पद्दतिकै असफलताको अन्तिम कडी तब बन्यो जब सोभियत सत्ताधारीका कयौँ प्रतिनिधिहरू,भ्रष्ट र सुविधाभोगी बुद्धीजीवीहरूले बोरिस यल्सिन र पश्चिमा गठबन्धनको योजनाअनुसार क्रान्तिपछिका राज्यहरू भंग गर्न सहमत भए । उनीहरूको विश्वास थियो कि पुँजीवादमा नै उनीहरूको व्यक्तिगत तथा वर्गीय स्वार्थ सिद्ध हुन्छ । यी सबैका बाबजुद पनि पुँजीवादी प्रणालीका विरुद्ध पहिलो पटक उठेको समाजवादी आन्दोलनले एक्काइसौँ शताब्दीका क्रान्तिकारी आन्दोलनहरूलाई पनि सुसुचित र प्रेरित गरिरहेको छ । ह्युगो चाभेजको बोलिभियन क्रान्ति,जुन पूर्णतया अर्कै रुपमा भयो,ले पनि अमेरिकी सहयोगमा भइरहेको प्रतिक्रान्तिको सामना गरिरहेको छ । रुसको अद्वितिय आर्थिक, प्राविधिक तथा सांस्कृतिक उपलब्धी ऐतिहासिक स्मरणबाट सजिलै मेटाउन सकिने छैनन् ।

   २० औँ शताब्दीको अन्त्यतिरको पुँजीवादी संकटले प्रमुख पुँजीवादी देशहरूलाई नै खायो । वित्तीय संकटको परिणामस्वरुप पुँजीवादी मुलुकहरूमा श्रमजीवी वर्ग र न्यून मध्यम वर्गबीचको खाडल झन्झन् बढ्दो छ । असमानता विश्वभर नै इतिहासकै उच्च विन्दुमा पुगेको छ । यो अन्तहीन संकट यति गम्भीर देखिन्छ कि यसले पुँजीवादी मुलुकहरूभित्र पनि अस्थिरता उत्पन्न गरिदिएको छ । अधिकांश पुँजीवादी मुलुकको शासकवर्गले असफलताबाट मुक्तिका लागि कट्टर दक्षिणपन्थीलाई पुनर्जीवन दिँदै पद्दतिलाई स्थिरता दिने अन्तिम प्रयास गरिरहेका छन् । नवउदारवादले आंशिक रुपमा नवफासीवादलाई जन्म दिएको छ । अमेरिकामा पुँजीवादको संकट बन्ने ठानेर विज्ञानलाई नै अस्वीकार गरिएको छ । जलवायु परिवर्तनलाई ट्रम्प नेतृत्वको ह्वाइट हाउसले अस्वीकार गरेको छ । वर्ग संघर्षको इतिहास पूर्व नै प्रतिक्रियावादी शक्तिले धेरै पटक आफ्नो हात माथि पारिसकेका थिए । १८४८ मा युरोपमा भएका क्रान्तिहरूबारे एंगेल्सले ‘जर्मनीः क्रान्ति र प्रतिक्रान्ति’ मा भनेका छन्— क्रान्तिकारी पार्टी होस् वा अन्य कुनै पार्टीले गरेका संघर्षका सबै कुरा सम्झिन सकिन्न तर जब कहीँ पनि क्रान्तिकारी आन्दोलन हुन्छ,त्यसको पृष्ठभूमिमा कुनै न कुनै प्रकारको सामाजिक आवश्यकता हुन्छ । जसलाई कुनै न कुनै बाह्य संस्थाले रोकिरहेका हुन्छन् । यसको समाधानको थालनी सुरुवातबाटै गर्नुको विकल्प हामीसँग हुँदैन ।’

यद्यपि, यी ऐतिहासिक परिस्थितिहरू पटक पटक परिवर्तन भए पनि परिवर्तनको चाहना र भावना भने उस्तै छन् । सामाजिक परिवर्तनका लागि तीव्र आकांक्षा आजको समाजको यथार्थ हो । त्यसैले सुरुदेखि फेरि थाल्नु अत्यन्त आवश्यक छ । एक्काइसौँ शताब्दीका लागि नयाँ र अझ क्रान्तिकारी समाजवाद सिर्जना गर्नु आवश्यक छ । जसले केन्द्र र पेरिफेरी दुवैतिर मानवको वास्तविक भविष्यका लागि लोकतान्त्रिक,समानुपातिक,पर्यावरणीय,क्रान्तिकारी परिवर्तन ल्याउन सकोस् । नत्र मानवताको मृत्युको विकल्प छैन ।

( मन्थ्ली रिभ्यु, जुलाइ—अगस्ट २०१७)